Ankilozantni spondilitis (AS) je kronična upalna reumatska bolest koja najčeće zahvaća kralježnicu, ali može zahvatiti i druge zglobove i organe.

Što je AS i kod koga se javlja?

Ankilozantni spondilitis (AS)  je kronična upalna reumatska bolest koja najčešće zahvaća kralježnicu, ali može zahvatiti i druge zglobove i organe. Izraz ankilozantni se odnosi na ukočenost, a spondililis na upalu zglobova između kralježaka. Bolest prvenstveno zahvaća kralježnicu, tj. sakroilijakalne zglobove (područje gdje se spajaju kralježnica i zdjelica), a nakon toga velike zglobove ekstremiteta (ramena, koljena i kukove). Također može zahvatiti i ostale zglobove ruku i nogu (tzv. male zglobove), ali se to rijetko događa. Bolest je sustavna, što znači da upala nije samo u koštanom-mišićnom sustavu, nego se upalne promjene odvijaju i u ostalim tkivima u tijelu, kao što su: oči, aorta, probavni sustav, pluća, koža i mišići. Upalni proces koji zahvati kralješnicu dovodi do okoštavanja kako zglobnih, tako i vezivnih struktura izvan zgloba, što rezultira gubitkom pokretljivosti same kralježnice i na kraju njenim ukočenjem tj. ankilozom. S vremenom kralježnica pacijenta poprima karakterističan izgled  u obliku polumjera, a taj proces obično traje 10-ak godina. Bolest je još poznata i pod nazivima Morbus Bechterew i Marie-Strűmpellova bolest.

Učestalost bolesti varira ovisno o: spolu, rasi i geografskom položaju. Procjenjuje se da je učestalost bolesti kod bijele rase oko 0,2%, dok je kod crne rase gotovo tri puta rjeđa.  Također se tri puta učestalije javlja kod muškaraca nego kod žena, a najčešće između 20 i 40 godine života. AS pokazuje najčvršću povezanost s prisutnošću HLA-B 27 antigena od svih drugih upalnih reumatskih bolesti. Otprilike 90% bolesnika koji imaju AS nosi taj antigen. Također je primjećeno da je AS dvadesetak puta češći kod bolesnika s Chronovom bolesti i ulceroznim kolitisom.

Uzroci i proces nastanka bolesti 

Pravi uzrok bolesti se ne zna, no pretpostavlja se da čimbenici okoliša, bakterijske infekcije, nasljedni faktor i trauma kralježnice mogu pridonijeti razvoju bolesti. U više od 90% pacijenatabolest je vezana uz genetsku predispoziciju, tj. uz prisutnost HLA–B 27 antigena, budući da 90% pacijenata s AS nose taj antigen. No, ukoliko netko i posjeduje navedeni antigen, ne znači da će oboljeti od AS, već da ima predispoziciju za razvoj bolesti. No, predispozicija uz određene vanjske čimbenike  (kao infekcija, trauma, negativni utjecaj okoliša…) može rezultirati razvojem bolesti.

Mjesto gdje se ligament hvata za kost (enteza) je primarno mjesto nastanka patoloških promjena u AS, osobito na zdjelici i kralježnici. Prvo se javlja nespecifična upala koja uzrokuje destrukciju kosti i hrskavice u zglobu što dovodi do sužavanja, a na kraju i nestajanja zglobnog prostora. Nakon toga dolazi do okoštavanja fibroznog i vezivnog tkiva oko zgloba. Okoštavanje mekih tkiva oko zgloba dovodi do smanjene pokretljivosti kralježnice, a nakon nekog vremena i do njenog ukočenja. Taj proces kreće uzlaznim putem, što znači od donjeg djela kralježnice (sakroilijakalnih zglobova) prema vratnoj kralježnici.  Kako bolest napreduje dolazi do razvoja tipične promjene kralježnice u obliku “bambusovog štapa” (zglobovi između kralješaka,te njihove sveze toliko okoštaju da na rendgenskoj snimci nalikuju drvu bambusa). Osim na kralježnici, upalne promjene se mogu razviti i na perifernim zglobovima, najčešće na koljenima, kukovima i skočnim zglobovima. Osim upale u područiju zglobova, u oko 20% bolesnika od AS se javlja iridociklitis (upalna promjena u oku) koja često završi kataraktom (zamućenjem leće), a ponekad može biti i prvi simptom bolesti.