Perikard je vanjski omotač srca koji se sastoji od dva sloja, unutarnjeg (visceralni sloj) i vanjskog (parijetalni sloj), između kojih se nalazi mala količina tekućine 10-15ml. Perikard omogućava nesmetane kontrakcije srca, te istovremeno čvrsto drži srce u medijastinumu i štiti ga od mogućih infekcija, tumora grudnog koša.

Različite bolesti mogu zahvatiti perikard, a nastaju u okviru sistemnih bolesti (autoimune bolesti, upalne bolesti)  ili izoliranih perikardijalnih bolesti. Patofizološki procesi odgovorni za bolesti perikarda uključuju upalu (perikarditis), nakupljanje tekućine između slojeva perikarda (perikardijalna efuzija) i otvrdnuće perikarda (konstrikcija perikarda). Različite su manifestacije bolesti perikarda, pa se mogu javiti: bol, simptomi sistemne bolesti, hemodinamski poremećaji, kronično zatajenje srca. Kod akutnog perikarditisa simptomi mogu biti značajni i zahtijevaju hitno medicinsko zbrinjavanje, a u ponekim slučajevima, osobito kod bolesti perikarda u okviru sistemnih bolesti , simptomi mogu biti neznatni. Perikardijalni izljev (efuzija perikarda) često se otkrije slučajno prilikom različitih dijagnostičkih pretraga srca (ultrazvuk, kompjuterizirana tomografija, magnetna rezonanca…), te u slučaju manje količine tekućine ne mora stvarati nikakve simptome. Bolesti perikarda mogu dovesti do različitih poremećaja srčanog ritma.

Najčešća perikardijalna bolest je perikarditis koji se najčešće manifestira kao akutna upalna bolest. Dominira bol u grudima koja se može pogoršavati dubokim disanjem i prisutni su znakovi sistemne upale (groznica, povišena temperatura, bolovi u mišićima, umor). U EKG (elektrokardiografija) nalazu uočavaju se tipične promjene za perikarditis, a na ehokardiografskom nalazu (ultrazvuk srca) zadebljanje perikardijalnih ovojnica uz nakupljanje tekućine između njih. Perikarditis je često uzrokovan virusima (Coxackie, citomegalovirus, echovirus, HIV…) koji dovode do autoreaktivnog imunološkog odgovora. Perikarditis može nastati i nakon ozljede miokarda (srčanog mišića) uslijed infarkta miokarda, iatrogene perforacije miokarda, disekcije aorte, operacije srca ili invazivne traume grudnog koša.

Perikarditis može nastati i u terminalnoj fazi bubrežnog zatajenja, malignih bolesti. Gnojni perikarditis se javlja rjeđe i nastaje kao posljedica infektivnog endokarditisa, upale pluća i pleure, septikemije, penetrirajuće traume grudnog koša, operacije srca i zahtijeva hitno zbrinjavanje zbog velike smrtnosti.

Često ne možemo ustanoviti uzrok perikarditisa i tada govorimo o idiopatskom perikarditisu, ali u tim slučajevima najčešći je uzrok virus. Prolazi spontano ili uz terapiju za 1 do 4 tjedna (akutni perikarditis). U manjem broju slučajeva (20-30% slučajeva) može se ponovno javiti za 4 do 6 tjedana i to češće kod sistemnih bolesti ili nakon ozljede miokarda. Kronični perikarditis je onaj koji traje dulje od 3 mjeseca. Često upalna bolest perikarda zahvaća i miokard i tada nastaje mioperikarditis koji uzrokuje porast troponina u krvi, različite poremećaje srčanog ritma i zatajenje srca.

Perikardijalni izljev može se javiti u sklopu upalne bolesti perikarda, ali i bez nje. Ovisno o količini nakupljene tekućine u perikardu govorim o maloj, srednje velikoj i velikoj količini izljeva. Važno je odrediti dijagnostičkim postupcima lokalizaciju izljeva, karakteristike tekućine (transudat, eksudat, krv, maligni izljev, hilozni izljev), izgled tekućine (serozni, serosangvinirajući, hemoragični, gnojni, zrak) i njegov hemodinamski utjecaj. Hidroperikard je neupalno nakupljanje filtrata plazme koje može nastati u zatajenju srca, kod generaliziranih edema, malnutricije, Addisonove bolesti…

Ponekad se kod zdravog srca ultrazvučnom pretragom ustanovi mala količina perikardijalnog izljeva koji nema hemodinamskog značaja. Patološko nakupljanje perikardijalne tekućine može biti lokalizirano ili difuzno, a ovisno o brzini nakupljanja dijeli se na akutno (nastaje za tjedan dana), subakutno (nastaje od 1 tjedna do 3 mjeseca) i kronično (nastaje u vremenu od više od 3 mjeseca).

Hemodinamski poremećaji koji nastaju uslijed perikardijalnog izljeva su slabost, poremećaj disanja, ubrzan rad srca i različiti poremećaji srčanog ritma, hipotenzija i na kraju hemodinamski kolaps. Velika količina perikardijalnog izljeva uslijed upale treba biti drenirana kako bi se spriječio hemodinamski kolaps i kako bi se ustanovio uzrok.